Leidraad indicatiestelling palliatieve sedatie

V&VN heeft een leidraad ontwikkeld over het stellen van de indicatie voor palliatieve sedatie door verpleegkundig specialisten. De leidraad is bedoeld om verpleegkundig specialisten duidelijkheid te bieden en goede patiëntenzorg te waarborgen. De leidraad is een toevoeging op de multidisciplinaire richtlijn ‘Palliatieve sedatie’ die op 30 juni 2022 is gepubliceerd door het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Op deze pagina vind je meer informatie over de leidraad, antwoord op veelgestelde vragen, contacten voor advies en ondersteuning, en verwijzingen naar wet- en regelgeving.  

V&VN beschouwt de leidraad – samen met de bovengenoemde multidisciplinaire richtlijn – als de professionele standaard voor de beroepsgroepen van verpleegkundig specialisten, verpleegkundigen en verzorgenden. De leidraad is op 1 november 2022 vastgesteld door het bestuur van V&VN, met instemming van de afdelingen V&VN VS, V&VN Palliatieve Zorg en V&VN Oncologie.

Wie mag de indicatie stellen?

Palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van het bewustzijn in de laatste levensfase om het lijden van de patiënt te verlichten. Als één of meer ernstige symptomen onbehandelbaar (refractair) zijn, kan palliatieve sedatie worden ingezet. Dit mag alleen als het overlijden binnen veertien dagen wordt verwacht. Kern van de door V&VN ontwikkelde leidraad is het uitgangspunt dat de indicatie voor palliatieve sedatie alleen kan worden gesteld door beroepsbeoefenaren die bevoegd en bekwaam zijn en ook daadwerkelijk als behandelaar bij de patiënt zijn betrokken. V&VN vindt dat naast de arts ook de verpleegkundig specialist, zeker wanneer zij de regievoerend behandelaar is, de indicatie voor palliatieve zorg kan en mag stellen. V&VN baseert dit op wet- en regelgeving.

Waarom is de leidraad ontwikkeld?

Op 30 juni 2022 is de multidisciplinaire richtlijn ‘Palliatieve sedatie’ door het IKNL gepubliceerd. V&VN heeft deze richtlijn niet geautoriseerd, omdat zij het niet eens is met het uitgangspunt van de richtlijn dat uitsluitend een arts de indicatie voor palliatieve sedatie kan stellen. Het is staande praktijk dat verpleegkundig specialisten binnen multidisciplinaire teams de indicatie stellen voor palliatieve sedatie. Dit gebeurt op een zeer zorgvuldige wijze die voor zover bekend nooit heeft geleid tot klachten of incidenten. Die praktijk is er niet voor niets: de betreffende verpleegkundig specialisten staan dichtbij de patiënt, zijn bekwaam en bevoegd. Verpleegkundig specialisten zijn opgeleid om medische behandeling te combineren met verpleegkundige zorg. Zij zijn daarmee bij uitstek geschikt om zowel de fysieke als de psychosociale en existentiële klachten te beoordelen die aan de orde zijn bij terminale patiënten.

V&VN constateert dat er geen wettelijke basis is voor het standpunt dat uitsluitend een arts de indicatie voor palliatieve sedatie kan stellen. Ook is het een stap achterwaarts, die leidt tot verslechtering van de zorg voor mensen in de stervensfase. Het risico bestaat dat de palliatieve behandeling aan samenhang verliest, wanneer in alle gevallen de indicatie voor palliatieve sedatie moet worden gesteld door een arts. Daarom heeft V&VN een leidraad ontwikkeld als toevoeging op de multidisciplinaire richtlijn.

➝ Lees meer over de aanleiding voor de leidraad (nieuwsbericht 1 juli 2022)

Hoe verhoudt deze leidraad zich tot de multidisciplinaire richtlijn?

Deze leidraad is een toevoeging op de multidisciplinaire richtlijn ‘Palliatieve sedatie’. De leidraad richt zich specifiek op de indicatiestelling tot palliatieve sedatie door verpleegkundig specialisten. Er wordt uitgelegd hoe die indicatiestelling op een zorgvuldige wijze kan plaatsvinden en hoe dit bijdraagt aan de kwaliteit van zorg.

V&VN erkent de passages uit multidisciplinaire richtlijn ‘Palliatieve sedatie’ die de bevoegdheid tot indicatiestelling beperken tot de arts nadrukkelijk niet als professionele standaard. Alle andere onderdelen van de multidisciplinaire richtlijn worden wél overgenomen door V&VN. Deze onderdelen van de multidisciplinaire richtlijn zijn samen met de leidraad de professionele standaard voor palliatieve sedatie voor verpleegkundig specialisten, verpleegkundigen en verzorgenden.

Is het indiceren van palliatieve sedatie een complexe medische handeling?

Nee. V&VN staat op het standpunt dat de indicatiestelling voor palliatieve sedatie wél ingrijpend is, maar niet (of slechts beperkt) beperkt complex. Dit heeft V&VN ook ingebracht in de commissie die de multidisciplinaire richtlijn ontwikkelde.

De complexiteit van een handeling hangt onder meer af van de ervaring en de deskundigheid van een beroepsbeoefenaar. Voor verpleegkundig specialisten die ervaring hebben in de palliatieve zorg en die beschikken over de vereiste kennis, vaardigheid en attitude, is het indiceren van palliatieve sedatie onderdeel van hun beroepsuitoefening.

De complexiteit van een handeling is ook afhankelijk van de omstandigheden, van de mogelijkheden om aanvullende expertise te consulteren en van de voorspelbaarheid van de uitkomsten van een handeling. De taxatie van deze aspecten is onderdeel van de beroepsuitoefening. In dat kader zullen verpleegkundig specialisten zich – net als alle andere BIG-beroepsbeoefenaren – altijd de vraag moeten stellen of zij zichzelf voldoende bekwaam achten om de handeling uit te voeren. Dit sluit aan bij de Wet BIG die stelt dat het een individuele verantwoordelijkheid is van iedere bevoegde beroepsbeoefenaar om te beoordelen of hij voldoende bekwaam is.

➝ Lees hier meer over in onze leidraad

Is de multidisciplinaire richtlijn op een goede manier tot stand gekomen?

Nee. V&VN constateert dat de multidisciplinaire richtlijn ‘Palliatieve sedatie’ niet voldoet aan de algemeen gehanteerde ‘AQUA-leidraad voor de ontwikkeling van richtlijnen’. Zo stelt de multidisciplinaire richtlijn dat het indiceren van palliatieve sedatie een medisch complexe handeling is. Maar de richtlijn onderbouwt deze stelling niet met argumenten.

Doordat V&VN niet heeft geautoriseerd, is ook niet voldaan aan het uitgangspunt dat tenminste alle primaire beroepsgroepen de richtlijn accorderen. Er is onvoldoende gesproken over een daadwerkelijke oplossing voor de bezwaren van V&VN om alsnog tot consensus te komen.

Contact deskundigen en juridisch advies

Wil je in contact komen met een expert op het terrein van de palliatieve zorg of de palliatieve sedatie? Of heb je vragen op juridisch vlak? Dan hebben we de volgende mogelijkheden.