Bekwaam = inzetbaar

Ja, er zijn verschillen tussen sectoren in de zorg, en zelfs tussen zorgorganisaties binnen eenzelfde sector.  

In ziekenhuizen ligt vooral de focus op bekwaamheid in voorbehouden handelingen en het onderhouden van risicovolle handelingen. Ook zien we dat het aantal verplichte e-learnings en toetsen wordt verminderd, bijvoorbeeld met zelfverklaringen voor handelingen die dagelijks worden gedaan.  

In de gehandicaptenzorg wordt breder gekeken naar hoe een functie kan worden vervuld zonder achtergrond of opleiding in de zorg.

In de VVT-sector zien we een combinatie van deze vormen. ActiZ, de branchevereniging van VVT-zorgorganisaties, bracht hier recent een handreiking ‘Bekwaam is Inzetbaar’ over uit voor beleidsmedewerkers in de VVT.  

Daarnaast wordt via het Generiek Kompas, het kwaliteitskader voor de VVT, meer vorm gegeven aan deskundigheidsmix. Oftewel: er wordt voor gezorgd dat het juiste team de zorgvraag goed kan bedienen, ook als dat is met anders-opgeleide collega's. Het samenwerken met vrijwilligers en mantelzorgers bij zorgtaken is over de gehele zorgsector in ontwikkeling. Dit resulteert ook in nieuw beleid van zorgorganisaties over wie welke zorghandelingen uit kan en mag voeren.     

In de GGZ en de gehandicaptenzorg komt het voor dat verpleegtechnische handelingen die ooit in de opleiding zijn aangeleerd, weinig voorkomen bij de clientgroep waar iemand werkt. Het wordt dan lastig deze handelingen te blijven oefenen. Daarnaast zijn er steeds meer zorg- en begeleidersteams waar weinig verpleegkundigen werken op de groep, samen met collega’s met de opleiding social work. Wel werken verpleegkundigen in een medisch team, die kunnen worden geconsulteerd op afroep.

Werken met zelfverklaringen is een andere benadering van bekwaamheid aantonen. Het is een goede ontwikkeling wanneer zorgorganisaties dit invoeren als vervanging voor verplichte e-learnings en toetsen, en er daarmee weer ruimte ontstaat voor bij- en nascholing die ertoe doet. Ook is het een goede ontwikkeling wanneer zorgprofessionals eigen regie krijgen in het bijhouden van het vak en het vertrouwen in de vakbekwaamheid.  

V&VN denkt dat zelfverklaringen nooit de enige optie kunnen zijn in beleid rond bekwaamheid, en dat altijd rekening wodt gehouden met formele landelijke richtlijnen en (beroeps)normen (zoals de Beroepscode) zoals deze gelden voor de beroepsvereniging of specifiek voor de zorgorganisatie waar je werkt. Het werken met énkel zelfverklaringen, zonder mogelijkheden tot oefenen, toetsen en leren, wordt niet ondersteund door de Inspectie GJ en is dan ook onvoldoende. Het invoeren van zelfverklaringen kan ook geen vervanging zijn voor een goed systeem van leren en ontwikkelen in de organisatie. Zoals welke bij- en nascholingen er zijn in jouw zorgorganisatie, welke tijd en ruimte je krijgt in jouw zorgorganisatie, en welke scholingen vanuit jouw zorgorganisatie worden aangeboden voor jouw team. 

Het ondertekenen van een zelfverklaring is een moment van reflectie, waarbij je je afvraagt of jij je als zorgprofessional nog steeds bekwaam voelt voor deze handeling, die je ooit tijdens je opleiding hebt geleerd. Zet nooit uit automatisme een handtekening of vinkje. Het aantal keren per dag, week of maand dat je een handeling uitvoert, zal invloed hebben op of je je bekwaam voelt.  

V&VN denkt dat zelfverklaringen nooit de enige optie kunnen zijn in beleid rond bekwaamheid, en dat altijd rekening wordt gehouden met formele landelijke richtlijnen en (beroeps)normen (zoals de Beroepscode) zoals deze gelden voor de beroepsvereniging of specifiek voor de zorgorganisatie waar je werkt. 

Als verzorgende-IG of verpleegkundige kan je rol veranderen zodra je werkt met collega's met een andere opleidingsroute. Soms ben je één van de weinigen in je team met een volledige beroepsopleiding. Het is belangrijk dat je als team, samen met je leidinggevende, goed kijkt naar de benodigde deskundigheidsmix. De zorg voor jouw cliënten moet immers zo worden ingericht dat het van goede kwaliteit is.  

Vaak doet een veranderende teamsamenstelling ook iets met jouw rol als verzorgende-IG. Soms wordt van jou verwacht dat jij je collega's met een andere opleiding coacht of begeleidt. Dit kan echter alleen als jij je daar zeker genoeg voor voelt. Dit kun je met je leidinggevende bespreken. Wat heb jij nodig om goede kwaliteit te leveren? Wie is jouw achterwacht als jij de enige zorgverlener in de dienst bent met een volledig diploma? Bij wie ligt welke verantwoordelijkheid? Heb je zorgen over de kwaliteit, bespreek dit met je collega's en leidinggevende, of vraag advies van de (V)VAR/PAR/ZAR van jouw organisatie.    

Als opdrachtgever van voorbehouden of risicovolle handelingen, zoals een verpleegkundig specialist, moet je kunnen controleren of degene die je de opdracht geeft bekwaam is voor de handeling. Alleen verwijzen naar het beleid van je werkgever, voelt voor veel verpleegkundig specialisten als onvoldoende. Wees je daarom als verpleegkundig specialist bewust van de kaders waarin je werkt; informatie van het ministerie VWS kan hierbij helpen.

De waarde en betekenis van jouw diploma is dat je een volledige opleiding hebt gedaan. Dat je de kennis, kunde en vaardigheden hebt als verzorgende IG of verpleegkundige. V&VN merkt in gesprekken met branchepartijen dat deze kennis, kunde en vaardigheid van belang blijft, maar benadrukt dan ook in ieder gesprek dat flexibilisering niet kan zonder de vaste, stevige beroepen van de verpleegkunde. Juist omdat we als beroepsgroep mede bepalen wat kwaliteit van zorg is, hoe we gezondheid bevorderen en hoe we omgaan met ziekte. Dat is niet te vatten in losse vaardigheden.  

Als jouw rol verandert, betekent dit niet automatisch dat je een hoger salaris krijgt dan bijvoorbeeld een verzorgende of helpende plus. Uiteindelijk maakt de werkgever voor de functiewaardering een objectieve (af)weging in welke salarisschaal iemand komt. Dit wordt niet alleen bepaald door het diploma, maar hangt juist ook af van je rollen en verantwoordelijkheden in jouw functie.

Daarnaast waardeert het FWG-systeem geen diploma’s of certificaten op zichzelf. Wat telt, is de inhoud van het werk dat iemand in die functie verricht. Hiermee worden de feitelijke taken bedoeld, met de bijbehorende kennis, vaardigheden en verantwoordelijkheden, evenals de context van de functie. Een hoger diploma of extra certificaten leiden niet automatisch tot een hogere waardering, tenzij het werk zwaarder is geworden. Ook ervaring telt alleen mee als deze kan worden ingezet in andere taken of verantwoordelijkheden in de functie. 

Zorg verleen je samen, in een samenwerkend team. De deskundigheid van de teamleden of collega's moeten zo op elkaar aansluiten dat dit past bij de zorg die geboden moet worden: oftewel, de juiste deskundigheidsmix. Of deze zorg nu bij de cliënt thuis wordt geboden, in een ouderenzorgorganisatie of in een ziekenhuis.  

Soms is het heel lastig als je niet veel direct samenwerkt met collega’s die je ook niet goed kent, om in te schatten of de juiste kwaliteit van zorg wordt verleend. Of bijvoorbeeld als er zzp-ers ingehuurd worden voor losse diensten. Ga met je direct leidinggevende en bij voorkeur het hele team, het gesprek hierover aan. Wat vinden jullie belangrijk en wat is volgens jullie goede kwaliteit? Welke zorg kan opgevangen worden door flexibele krachten en voor welke zorg is echt een vast gezicht nodig met bijvoorbeeld een volledige beroepsopleiding? Als je twijfelt over de bekwaamheid van je collega, is het belangrijk dat je dit bespreekbaar maakt. Is het lastig om deze collega zelf vragen te stellen, zorg dan dat je je zorgen neerlegt bij je direct leidinggevende.  

*Leden van V&VN kunnen bij morele dilemma’s die ze ervaren in de zorg - bijvoorbeeld omdat ze fraude vermoeden of zien dat een collega slechte zorg verleent - bellen met onze hulplijn.