Beter met minder pillen

Ongeveer de helft van de mensen met een verstandelijke beperking krijgt medicatie voor gedragsproblemen als agressie of zelfverwonding. Maar lang niet al deze cliënten zijn erbij gebaat. Josien Jonker (38), verpleegkundige en promovenda bij GGZ Drenthe, doet onderzoek naar passend gebruik. “Weet wat je geeft en op welke bijwerkingen je moet letten.”

Waar gaat het onderzoek over?

“Dit onderzoek maakt deel uit van een groot programma van kennisinstituut Vilans, met de naam ‘Beter af met minder? Bewust gebruik psychofarmaca’. Mensen met een verstandelijke beperking krijgen vaak antipsychotica, zoals haloperidol of risperidon. Bij cliënten in instellingen geldt dat voor zes op de tien, en er buiten voor vier op de tien. Het gebruik is de laatste jaren wel afgenomen, maar we denken dat het beter kan. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat die middelen effectief zijn bij gedragsproblemen bij mensen met een verstandelijke beperking. Terwijl ze wel forse bijwerkingen kunnen hebben, zoals sufheid, bewegingsstoornissen, trillen, overgewicht en diabetes type 2. Ook geven ze een hogere kans op hart- en vaatziekten. Het afbouwen van de medicijnen kan echt lastig zijn voor cliënten. Ook voor verpleegkundigen en verzorgenden is het heel spannend als de medicatie verandert bij iemand die eerst gedragsproblemen had en die nu al jarenlang stabiel is. Het is niet zo dat de medicijnen bij iedereen afgebouwd moeten worden: het gaat om passend gebruik. Mijn onderzoek richt zich op de rol van de begeleiders in dat proces.”

Waarom is het belangrijk voor verpleegkundigen en verzorgenden?

“Het is belangrijk dat je weet wat de effecten en bijwerkingen zijn van psychofarmaca. Daarnaast merken we dat er behoefte is aan kennis. Daarom hebben we een e-learning ontwikkeld die je leert te signaleren wat er gebeurt bij het gebruik van psychofarmaca: welke bijwerkingen hebben ze? En wat gebeurt er tijdens het afbouwen? Ook is voor verpleegkundig specialisten een instrument ontwikkeld voor het voorschrijven van psychofarmaca. Daarmee kunnen zij checken of de indicatie, dosering, duur van het gebruik en het effect nog passend zijn bij de situatie.”

Wat zijn je aanbevelingen?

“Het effect van psychofarmaca schiet vaak tekort. Ze dempen, maar behandelen geen gedragsproblemen. De nieuwe richtlijn ‘Probleemgedrag bij volwassenen met een verstandelijke beperking’ richt zich vooral op psychologische interventies. Het afbouwen is wel een proces dat je samen met andere zorgverleners aangaat. Nu gaat het nog wel eens mis: dan escaleert de situatie in het weekend en moet de dienstdoende arts toch weer een middel voorschrijven. Ook dan moet je dus altijd evalueren wat er gebeurt, om de kwaliteit van zorg te kunnen borgen. Juist verpleegkundigen en verzorgenden hebben hierin een belangrijke taak, omdat ze meestal als eerste gedragsveranderingen zien en hierover de arts of gedragsdeskundige kunnen adviseren.”