Slaapkamerperikelen bespreekbaar maken, hoe doe je dat?

Veranderd seksueel functioneren bij de patiënt. Of je nu in een verpleeghuis of op de dialyseafdeling in een ziekenhuis werkt, veel verpleegkundigen, verzorgenden en verpleegkundig specialisten krijgen ermee te maken. Maar hoe maak je dit onderwerp bespreekbaar en wat kun jij doen? Veel zorgprofessionals vinden dit moeilijk. V&VN werkt daarom aan een richtlijn. Annemarie Verwoerd (40), verpleegkundig specialist in Dialyse Centrum Apeldoorn, is betrokken bij de ontwikkeling van de richtlijn. “Het onderwerp zit in de taboesfeer, zowel bij de patiënt als bij de zorgverlener.”

“Bij patiënten met een (chronische) nierziekte komt veranderd seksueel functioneren vaak voor. De oorzaak? Ik denk een combinatie van verschillende factoren. Door het gebruik van bepaalde medicijnen kan de hoeveelheid geslachtshormonen afnemen. Bij mannen kan het gebruik van medicijnen leiden tot erectieproblemen. Toch vormt vermoeidheid denk ik voor het gros van de patiënten de grootste belemmering voor seksueel functioneren. Een hemodialysepatiënt moet drie tot vier keer per week naar het ziekenhuis. Vervolgens wordt de patiënt aangesloten voor een vier uur durende behandeling. De dag na de dialyse hebben veel patiënten last van een dialysekater, zoals wij dat noemen. Je kunt het vergelijken met het lopen van een marathon; daarna ben je moe. Na de rustdag moet de patiënt weer komen voor de volgende behandeling. Veel dialysepatiënten zijn aan het overleven. Zeker in het begin ligt de focus op het dialyseren, niet op andere dingen.”

Bespreekbaar maken

“Vraag negen in de anamnese volgens Gordon, die de dialyseverpleegkundige afneemt, gaat over seksualiteit. Mijn ervaring is dat deze vraag vaak wordt overgeslagen. Als de patiënt er zelf over begint wordt het onderwerp besproken, anders meestal niet. Dit hoor ik ook terug bij collega’s. Velen weten niet goed hoe ze het onderwerp moeten aankaarten. Ook privacy speelt een rol. Als ik visite loop en de patiënt ligt op een zaal met drie andere patiënten, vraag ik er niet gericht naar. Maar als het ter sprake komt, besteed ik er zeker aandacht aan. Toen ik nog als dialyseverpleegkundige werkte probeerde ik het onderwerp tijdens één op één gesprekken altijd aan te kaarten, zeker als ik wist dat mensen medicijnen kregen die invloed kunnen hebben op hun seksueel functioneren. Het zou fijn zijn om meer handvatten te krijgen: hoe bespreek je veranderd seksueel functioneren? Hoe begin je erover? En naar wie kun je een patiënt doorverwijzen? Ik denk dat het begint bij meer kennis. In de opleiding tot dialyseverpleegkundige is relatief weinig aandacht voor seksualiteit.”

Signalen

“Seksualiteit hoort bij het leven. Het is een normaal onderwerp, vind ik. Maar je moet mensen niet betuttelen en er iedere dialysebehandeling weer op terugkomen. Je zou het onderwerp wel onderdeel kunnen maken van het evaluatiemoment dat elke twee maanden plaatsvindt. Daarnaast kun je signalen in de gaten houden. Vaak merk je dat er iets speelt door wat een patiënt tussen de regels door zegt of door de non-verbale communicatie tussen een patiënt en zijn partner. Het is de kunst om een vertrouwensband met de patiënt op te bouwen, zodat jullie er open over kunnen praten. De één bespreekt dit onderwerp makkelijker dan de ander. Zo merk ik dat mannen er vaker over beginnen dan vrouwen én dat het onderwerp niet alleen leeft bij jonge patiënten, zoals weleens veronderstelt wordt. Zo was er een patiënt, een oudere man, die midden op de zaal vroeg: ‘mag ik een blauw pilletje?’ De arts heeft dat toen voorgeschreven. Later kwam de patiënt er nog op terug: het had gewerkt. Je kunt een patiënt ook helpen door hem door te verwijzen naar een deskundige. Zo is in mijn ziekenhuis een seksuoloog werkzaam.”

Chronische pijn

Waar Annemarie met een heel specifieke patiëntengroep te maken krijgt, ziet Gusta de Vries (49), verpleegkundig specialist in het Maasstad Ziekenhuis en bestuurslid van V&VN Pijnverpleegkundigen, in haar dagelijkse werk veel verschillende patiënten. Eén ding hebben haar patiënten gemeen: ze hebben langer dan drie maanden last van chronische pijn. En ook dat kan invloed hebben op het seksueel functioneren. “Pijnklachten kunnen ervoor zorgen dat seks pijnlijk wordt, maar ook medicijnen kunnen tot veranderd seksueel functioneren leiden. Afhankelijk van wat het probleem is, geef ik adviezen. Is pijn de oorzaak? Dan adviseer ik bepaalde houdingen te proberen. Als medicatiegebruik het probleem is, kijken we daarnaar. Door erover te praten en vervolgens na te denken over wat iemand zou kunnen helpen, kom je vaak al een eind verder. Ik hoop dat een richtlijn gaat helpen om het onderwerp bespreekbaar te maken. Slaapkamerperikelen blijven nu toch vaak in de slaapkamer. Ook hoop ik dat er aandacht komt voor patiënten met verschillende culturele achtergronden. In de ene cultuur wordt er makkelijker over gepraat dan in de andere cultuur. Dat is best heel lastig! Seks hoort bij het leven. Het is normaal om te doen, maar om een of andere reden is het niet normaal om erover te praten. Terwijl: het zorgt voor een stukje kwaliteit van leven. Dit soort problemen niet bespreekbaar maken kan je blokkeren in je verdere genezingsproces.”

Om verpleegkundigen en verzorgenden te helpen bij het signaleren en bespreekbaar maken van veranderd seksueel functioneren en om ze handvatten te geven voor het interveniëren werkt V&VN aan een richtlijn over dit onderwerp. De werkgroep is al gestart, maar belangrijke opvattingen zijn altijd welkom! Mail jouw opvatting naar richtlijnen@venvn.nl. Ben je lid van een V&VN-afdeling? Neem dan contact op met de afdeling waarvan je lid bent.

Vanaf begin 2020 kun je reageren op berichten via het nieuwe verenigingsplatform van V&VN. Wil je nu al een reactie kwijt? Praat mee op social media.